ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Μύθος #5

Είδη πουλιών κινδυνεύουν από τις ανεμογεννήτριες.

Πάρα πολλές επιστημονικές μελέτες αποδεικνύουν ότι τα αιολικά πάρκα μπορούν να συνυπάρχουν αρμονικά με τους πληθυσμούς ορνιθοπανίδας. Με τη σωστή χωροθέτηση και τη χρήση της τεχνολογίας όπως π.χ. ορνιθοραντάρ, συστήματα αποτροπής κρούσεων και αυτόματης παύσης λειτουργίας των ανεμογεννητριών διασφαλίζεται η διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Ανεμογεννήτριες εντός προστατευόμενων ζωνών

Σύμφωνα με στοιχεία στα τέλη του 2023, από τη συνολική αιολική ισχύ στην Ελλάδα, το 31% (941 ανεμογεννήτριες) βρίσκεται εντός σημαντικών περιοχών για τα πουλιά (ΣΠΠ). Από τη λειτουργία των έργων αυτών προκύπτει ότι οι πραγματικές επιπτώσεις τους στην ορνιθοπανίδα δεν έχουν καμία σχέση με την κινδυνολογία που δημιουργείται πριν από την εγκατάστασή τους. Επιπλέον, όποιες επιπτώσεις εμφανίζονται κατά τη λειτουργία των αιολικών πάρκων μπορούν να αντιμετωπιστούν.

Από τα πολλά ανάλογα παραδείγματα διεθνώς αξίζει να αναφερθεί το αιολικό πάρκο στην Καλιάκρα της Βουλγαρίας με 52 ανεμογεννήτριες 3MW: αντί για τις εκατοντάδες θανατώσεις πτηνών που επικαλούνταν οργανώσεις πριν την κατασκευή, μετά από τα πρώτα οκτώ έτη λειτουργίας (2010-2017) δεν παρατηρήθηκε καμία θανάτωση¹. Στην ίδια περιοχή, μετά την ανάπτυξη του παραπάνω έργου, υλοποιήθηκαν και άλλα έργα και σήμερα λειτουργούν συνολικά 114 ανεμογεννήτριες. Οι ετήσιες αναφορές των εν λόγω έργων εξακολουθούν να επιβεβαιώνουν ότι δεν υπάρχουν επιπτώσεις στην ορνιθοπανίδα της περιοχής.

Θα πρέπει, επίσης, να μας προβληματίζουν και άλλες ανθρωπογενείς αιτίες θανάτωσης πουλιών, όπως το παράνομο κυνήγι και η δηλητηρίαση των πουλιών³, ⁴. Για παράδειγμα:

• Η μαζική δηλητηρίαση πτωματοφάγων αρπακτικών πτηνών στα Στενά του Νέστου το 2012 οδήγησε στην κατάρρευση ολόκληρης αποικίας όρνεων από την περιοχή (περίπου 30-40 πτηνά)⁵.

• Αντίστοιχο σοβαρό περιστατικό δηλητηρίασης πτωματοφάγων αρπακτικών έχει συμβεί το 2020 στην ευρύτερη περιοχή του φαραγγιού της Κλεισούρας (όπου διαβιεί μια από τις μεγαλύτερες αποικίες της ηπειρωτικής χώρας) με εξακριβωμένα 11 περιστατικά δηλητηρίασης όρνεων⁶, ενώ στην ευρύτερη περιοχή υπήρξε και άλλο περιστατικό τον Ιανουάριο 2024⁷.

• Στην περιοχή του Έβρου, λίγους μήνες μετά την τεράστια καταστροφή από την πυρκαγιά του 2023, εντοπίστηκαν δύο κρούσματα δηλητηρίασης χρυσαετών⁸.

• Σε έρευνα στη βόρεια Ελλάδα για την περίοδο 1991-2016, διαπιστώθηκε ότι από τους 31 καταγεγραμμένους θανάτους των χρυσαετών από ανθρωπογενή αίτια, μόνο ένα περιστατικό σχετιζόταν με ανεμογεννήτριες, ενώ τα 26 σχετίζονταν με δηλητηρίαση και λαθροθηρία⁹.

Είναι αξιοσημείωτο ότι οι ανωτέρω πραγματικές αιτίες που κυρίως απειλούν και προκαλούν θανάτωση στα προστατευόμενα αρπακτικά, δεν προβάλλονται τόσο όσο η υπερπροβολή που δίνεται στα πολύ λιγότερα, μεμονωμένα περιστατικά θανάτωσης πουλιών από ανεμογεννήτριες. Αυτή η ασυνέπεια μπορεί να οδηγήσει στον αποπροσανατολισμό του κοινού και της διοίκησης, με πιθανό κίνδυνο να μην αντιμετωπίζονται οι σημαντικότερες απειλές για τα πουλιά.

Παγκόσμια έρευνα και επιστημονικές μελέτες για ανθρωπογενείς απειλές

Η διαπίστωση ότι οι ανεμογεννήτριες που λειτουργούν εντός προστατευόμενων περιοχών στην Ελλάδα δεν προκαλούν τις σοβαρές συνέπειες στους πληθυσμούς απειλούμενων ειδών που λανθασμένα υπονοούνται αρκετές φορές, είναι σύμφωνη με τα πορίσματα εκτεταμένης σχετικής παγκόσμιας έρευνας¹⁰. Οι ερευνητές μελέτησαν συνολικά 557 είδη αρπακτικών σε παγκόσμιο επίπεδο και κατέγραψαν τις 10 σημαντικότερες απειλές με χαμηλή και μέση/υψηλή επίπτωση. Οι κακές πρακτικές στη γεωργία, την υλοτομία και το κυνήγι, καθώς επίσης και η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελούν τις σοβαρότερες απειλές για τα αρπακτικά (Διάγραμμα 15).

Σημειώνεται ότι στο Διάγραμμα 15, η κατηγορία «Ενέργεια-Εξορύξεις» περιλαμβάνει όλες τις μορφές παραγωγής ενέργειας, συμβατικές και μη, καθώς και λατομικές και εξορυκτικές δραστηριότητες.

Τα συμπεράσματα της παραπάνω μελέτης επιβεβαιώνονται και από μελέτες που εστιάζουν σε ένα είδος αρπακτικού ή σε μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή. Ενδεικτικά:

1. Στο πλαίσιο του προγράμματος LifeEUROKITE (LIFE18 NAT/AT/000048), που εστιάζει στο μεσαίου μεγέθους αρπακτικό είδος Milvusmilvus (κοινές ονομασίες: ψαλιδιάρης, red kite), έχουν τοποθετηθεί, κατά το διάστημα 1.1.2013-31.12.2022, πομποί GPS σε 2.254 άτομα ψαλιδιάρη με γεωγραφική κάλυψη το μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης. Από τα δεδομένα τηλεμετρίας¹¹ έχουν βρεθεί 873 νεκρά άτομα με διαπιστωμένη αιτία θανάτου: μόλις το 3% των θανάτων οφειλόταν σε ανεμογεννήτριες. Ανάμεσα στις ανθρωπογενείς αιτίες, υψηλή θέση κατέχουν η δηλητηρίαση (18%), οι οδικές και σιδηροδρομικές μεταφορές (11%), οι γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος (6%) και το κυνήγι (6%).
2. Σε μελέτη που αφορά αρπακτικά είδη πτηνών και καλύπτει γεωγραφικά το σύνολο της Ιρλανδίας¹² καταγράφηκαν το διάστημα 2007-2019 συνολικά 338 περιστατικά θανάτωσης αρπακτικών. Τα 214 περιστατικά (63%) αφορούσαν δηλητηρίαση, τα 58 (17%) πυροβολισμό και μόλις 6 περιστατικά (1,8%) αφορούσαν πρόσκρουση με ανεμογεννήτριες.

Η ευρωπαϊκή νομοθεσία για σχέση βιοποικιλότητας και αιολικής ενέργειας

Με τη συνδρομή τους στη μάχη για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης του πλανήτη, τα αιολικά πάρκα προστατεύουν τη βιοποικιλότητα και την ορνιθοπανίδα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να καταβάλλονται διαρκώς προσπάθειες για να ελαχιστοποιηθούν ακόμα περισσότερο οι επιπτώσεις που εμφανίζονται σε τοπικό επίπεδο.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει σχετικό οδηγό¹⁶, με πλήθος μελετών περίπτωσης (case studies) από αιολικά πάρκα με ορθές πρακτικές για τον μετριασμό των επιπτώσεων στην ορνιθοπανίδα. Αντίστοιχο οδηγό έχει εκδώσει και η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN)¹⁷. Γενικά, η ευρωπαϊκή νομοθεσία καθορίζει αυστηρές διαδικασίες αδειοδότησης κάθε αναπτυξιακού έργου εντός προστατευόμενης περιοχής¹⁸.

Ελληνικό θεσμικό πλαίσιο για τις ανεμογεννήτριες

Στην Ελλάδα υπάρχει ολοκληρωμένο θεσμικό πλαίσιο για την προστασία της ορνιθοπανίδας, την ορθή χωρόθετηση αιολικών σταθμών, την ορθή εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και την παρακολούθηση κατά τη λειτουργία τους (Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τις ΑΠΕ, Ν.4014/2011 για την περιβαλλοντική αδειοδότηση, Ν.3937/2011 για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, ειδικές Υπουργικές Αποφάσεις για μέτρα προστασίας σε ΖΕΠ κ.λπ.).

Ειδικά για τις Ζώνες Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) της ορνιθοπανίδας, η νομοθεσία (KYA 37338/2010) έχει καθορίσει συγκεκριμένα μέτρα προστασίας, διατήρησης και αποκατάστασης για τα είδη ορνιθοπανίδας και τους οικοτόπους τους, με σκοπό να εξασφαλιστεί η ικανοποιητική κατάσταση διατήρησης των ειδών αυτών.

Τα μέτρα που θεσπίστηκαν είναι:

• Περιμετρική ζώνη αποκλεισμού από φωλιές ή/και αποικίες για τα είδη χαρακτηρισμού.

• Ζώνη αποκλεισμού 3 χιλιομέτρων από τα σύνορα ενός υγροβιότοπου Ramsar όταν η ζώνη αυτή βρίσκεται μέσα σε ΖΕΠ.

• 21 είδη προτεραιότητας για τα οποία προσδιορίζονται οι ζώνες προστασίας των φωλιών τους, γύρω από τις οποίες δεν επιτρέπονται αιολικές εγκαταστάσεις.

• Υπογειοποίηση ηλεκτρικών γραμμών εντός ΖΕΠ.

• Αυτοματοποιημένο σύστημα διακοπής λειτουργίας ανεμογεννητριών που βρίσκονται εντός μεταναστευτικών στενωπών.

• Απομάκρυνση νεκρών ζώων γύρω από ανεμογεννήτριες για να αποφεύγεται η προσέλκυση πτωματοφάγων αρπακτικών πτηνών.

Επιπλέον, για τις ευαίσθητες περιοχές (ΖΕΠ και ΣΠΠ) εκπονούνται ειδικές ορνιθολογικές μελέτες από εξειδικευμένους επιστήμονες πριν και μετά την κατασκευή ενός αιολικού πάρκου. Οι μελέτες αυτές περιλαμβάνουν εκτενείς εργασίες πεδίου στην περιοχή του έργου και εκτίμηση των επιπτώσεων με σύγχρονα μεθοδολογικά εργαλεία (risk analysis με τη χρήση μοντέλων κ.λπ.).

Σε περίπτωση που από τις μελέτες που διενεργούνται πριν από την κατασκευή του έργου διαπιστωθεί, για παράδειγμα, ότι συγκεκριμένες ανεμογεννήτριες σε ένα αιολικό πάρκο θα προκαλέσουν επιπτώσεις σε έναν πληθυσμό σημαντικών πουλιών, τροποποιείται κατάλληλα ο σχεδιασμός του έργου για την εξάλειψη των εν λόγω επιπτώσεων.